Televizyon izlerken birilerine bakıp da “Ya bu adam bu sığlıkla nasıl buralara kadar gelebilmiş” diye düşündünüz mü hiç? Ya da işyerinizde sizinle aynı ya da daha üst aşamadaki bir görevde olan bazıları hiç sizde büyük bir şaşkınlık uyandırdı mı? Onlara bakıp “Bu cahillik, kendini bilmezlik nasıl fark edilmez?” diye iç geçirdiniz mi?Justin Kruger ve David Dunning adlı iki ABD’li bu hissi çok yaşamış olacak ki, iki psikiyatri uzmanı 10 yıl kadar önce bir teori ortaya attı: “Cehalet, gerçek bilginin aksine, bireyin kendine olan güvenini artırır.”Ve bunun üzerine bir araştırma başlatıldı.

NiTELİKSİZ İNSAN ABARTIR

Fizyolojik ve zihinsel alanda yapılan çeşitli uygulamaların sonucunda şu bulgulara ulaşıldı:
– Niteliksiz insanlar, ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark edemezler.
– Niteliksiz insanlar, niteliklerini abartma eğilimindedir.
– Niteliksiz insanlar, gerçekten nitelikli insanların niteliklerini görüp anlamaktan da acizdirler.
– Eğer nitelikleri belli bir eğitimle artırılırsa, aynı niteliksiz insanlar niteliksizliklerinin farkına varmaya başlarlar.
Bitmedi. Cornell Üniversitesi’ndeki öğrenciler arasında bir test yapıldı ve klasik “Nasıl geçti?” sorusuna öğrencilerden yanıt istendi…
Soruların yüzde 10’una bile yanıt veremeyenlerin kendilerine güvenleri müthişti. Testin yüzde 60’ına doğru yanıt verdiklerini düşündükleri, hatta iyi günlerinde olmaları halinde yüzde 70 başarıya bile ulaşabileceklerine inandıkları ortaya çıktı.
Soruların yüzde 90’ından fazlasını doğru yanıtlayanlar ise en alçakgönüllü deneklerdi. Soruların yüzde 70’ine doğru yanıt verdiklerini düşünüyorlardı.

EKSİLER ARTIYA DÖNÜŞÜVERİR

Ben hâlâ bu araştırmanın Türkiye’de yapılmamış olmasına şaşıyorum ama neyse…
Tüm bu sonuçlar bir araya getirildi ve Dunning-Kruger Sendromu’nun metni yazıldı:
“İşinde çok iyi olduğuna yürekten inanan ‘yetersiz’ kişi, kendini ve yaptıklarını övmekten, her işte öne çıkmaktan ve aslında yapamayacağı işlere talip olmaktan hiçbir rahatsızlık duymaz! Aksine her şeyin hakkı olduğunu düşünür!
Ancak bu ‘cahillik ve haddini bilmeme’ karışımı, mesleki açıdan müthiş bir itici güç oluşturur.
‘Eksiler’ kariyer açısından ‘artıya dönüşür’. Sonuçta, ‘kifayetsiz muhterisler’ her zaman ve her yerde daha hızlı yükselirler!

N’OLUR FAZLA MÜTEVAZI OLMAYIN

Bu arada, gerçekten bilgili ve yetenekli insanlar çalışma hayatında ‘fazla alçakgönüllü’ davranarak öne çıkmaz, yüksek görevlere kendiliklerinden talip olmaz, kıymetlerinin bilinmesini beklerler. Tabii beklerken kırılır, kendilerini daha da geriye çekerler… Muhtemelen üstleri tarafından da ‘ihtiras eksikliği’ ile suçlanırlar…
Siz de çevrenize şöyle bir bakın diyeceğim ama eminim bu satırları okurken bile aklınızdan bir dolu yüz, bir dolu isim geçti…

HA, OLDU. ANONİM!

Bense bu satırları yazar ve okurken biraz üzgünüm sanırım. Çünkü 6 sene önce yazdığım bu yazıyla ilgili bir şey araştırırken gördüm ki, en popüler yazarlarımızdan ‘birkaçının’ blogunda (sadece sevdiğim bir arkadaşım olan yazara e-mail atıp uyardım) var bu yazı. Üstteki satırlar, imzasız… Tabii ki Ekşi Sözlük’ten pek çok siteye, yine öyle; ‘anonim’…
Beğenmişler yazılanları çünkü beğenen pek çok kişiye göre ‘kendi farklı’. Kendi mütevazı, haddini bilen, özen gösteren, nitelikli insanlar… İşte bizde onlar bile ‘fotoğrafa, yazıya, akla, fikre, telife’ sözde saygılılar! Saygılı olan da bizde eziktir malum.
Yaptığın iş kadar hatta ondan daha çok işi ne kadar iyi yaptığını anlatacaksın, bu böyle…
En iyisi bir çete kuracaksınız; birbirinize ‘paslayacaksınız’ övgüleri, alacaksınız işleri…
‘Gerçek iyiler’ de ya küsecek ya göçecek ya da erecek; bu diyarlarda böyle…
Dunning ile Kruger, bu çalışmalarıyla 2000’de, Nobel yerine Harvard Üniversitesi’nin Ig Nobel’ini aldı ama ben, gönlümün Nobel’ini bu ikiliye vererek yazımı Bertrand Russel’in sözüyle bitiriyorum: “Dünyanın sorunu, akıllılar hep kuşku içindeyken aptalların küstahça kendilerinden emin olmalarıdır.”

 

**** Bu yazı önce 11 Mart 2010 tarihinde Nilay Örnek’in Habertürk gazetesindeki köşesinde yayınlanmıştır. Sonra… Yazıda da bahsedildiği üzere çeşitli ‘ünlü yazar blogları’ ve sözlüklerde imzasız kullanılması üzerine revizeyle 16 Ocak 2016 tarihindeki Nilay Örnek köşesinde “Bir daha söylüyorum! Cehaletin Kadar Yükselirsin’ başlığıyla tekrar yayımlanmıştır.